Tłumacz przysięgły, także tłumacz przysięgły języka angielskiego, w powierzonych mu dokumentach spotyka nie tylko problemy terminologiczne, ale często również kłopotliwe nazwy własne, poczynając od tego jak tłumaczyć imiona i nazwiska, a na tłumaczeniu miejscowości kończąc. Jak tłumaczyć nazwy zagranicznych miejscowości?
Rozwiązania tego problemu należy szukać w Prawie o aktach stanu cywilnego z dnia 28 listopada 2014 roku (Dz.U. z 2014 r., poz. 1741 z późn. zm.).
Znajdziemy w nim zapis mówiący, że „nazwę miejscowości położonej poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej zamieszcza się w pisowni ustalonej przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej”.
Wiemy już zatem, gdzie pospieszyć po pomoc. Oczywiście do wspomnianej Komisji, która w wydanym 29 czerwca 2016 roku dokumencie zatytułowanym „Zasady stosowania nazw zagranicznych miejscowości w aktach stanu cywilnego” prezentuje dokładne wytyczne, jak powinien zachować się tłumacz przysięgły, przekładając nazwę danej miejscowości.
Tłumaczenie nazw miejscowości, mających polskie odpowiedniki
Jeśli przyjdzie nam tłumaczyć nazwę miejscowości, która ma swój polski odpowiednik, sprawa wydaje się prosta. Okazuje się jednak, że w rzeczywistości tłumacz ma bardziej złożony problem. Jeśli kojarzymy polski odpowiednik danej nazwy zagranicznej, powinniśmy spojrzeć do publikacji Komisji noszącej tytuł „Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata”.
Sytuacja pierwsza – znajdujemy znany przez nas odpowiednik. Oznacza to, że jest to standaryzowana polska nazwa i tylko taka powinna być podawana. Dokładnie tak dzieję się w przypadku miejsc takich jak Lwów, Nowy Jork, Wiedeń czy Zagrzeb. Chyba że zleceniodawca zgłosi uzasadniony wniosek, aby zamieścić inną nazwę – wtedy stosuje się kolejne punkty dokumentu Komisji.
Należy również pamiętać, że wykaz może podawać więcej niż jedną formę. Ma to przykładowo miejsce w przypadku greckiego regionu Fokida bądź Focyda. W takim przypadku nazwą zalecaną jest wariant pierwszy (tutaj: Fokida), jednak drugi jest opcją dopuszczalną. Tym samym tłumacz nie popełni błędu wybierając wariant drugi.
Co, gdy miasto nie figuruje w wykazie?
Sytuacja druga. Znana nam nazwa polska nie figuruje w wykazie, ale wiemy, że jest tożsama z nazwą używaną w danym państwie. Przykładem takiej nazwy może być Berlin lub Amsterdam.
W takim przypadku powinniśmy wiedzieć, że Komisja w swoim wykazie zwyczajnie nie umieszcza takich nazw, jednak możemy je stosować. Sytuacja trzecia – znana nam nazwa nie jest wymieniona w wykazie i nie jest tożsama z nazwą oryginalną. W takim wypadku nie powinniśmy używać znanej nam nazwy polskiej. Powinniśmy postępować zgodnie z punktem 2 lub 3 dokumentu wydanego przez Komisję.
Co, jeśli polska nazwa nie istnieje
Jeśli w tłumaczeniu trafimy na nazwę miejscowości, której polska nazwa nie istnieje, jesteśmy zobowiązani podać nazwę oryginalną. Co ważne, musimy w niej uwzględnić wszystkie oryginalnie występujące znaki diakrytyczne. Oznacza to, że:
- miasto w sąsiadujących z nami Czechach zawsze powinno być podawane jako Hradec Králové
- norweskie miasto znajdujące się za kołem podbiegunowym nigdy nie powinno mieć formy innej niż Tromsø.
Aby zachować dokładność, należy dodać, że wspomniane już nazwy typu Berlin czy Amsterdam w rzeczywistości odnoszą się do tego punktu, nie zaś do poprzedniego. Nie można przecież powiedzieć, że Berlin to polska nazwa stolicy Niemiec. Jest to po prostu używana przez nas nazwa oryginalna w niezmienionej postaci.
Miejscowości zapisane alfabetem niełacińskim
Zdecydowanie w najtrudniejszej sytuacji znajdziemy się w momencie, gdy nazwa, na którą napotkaliśmy, zapisana jest alfabetem niełacińskim. W takim przypadku tłumaczenia przysięgłe nazw wykonuje się w określony sposób. W tłumaczeniu przysięgłym musi pojawić się zapis miejscowości w alfabecie łacińskim, który jest wynikiem transliteracji.
Transliteracji można dokonać na trzy różne sposoby. Pierwszy związany jest z innymi zaleceniami Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Na swojej stronie opublikowała ona przyjęte zasady transliteracji dla problematycznych języków.
Przykładowo, dla języka chińskiego zalecono, zgodnie ze wskazaniami ONZ z roku 1977, system fonetyczny pinyin (Hànyǔ Pīnyīn) bez znaków tonalnych. I tak, jedyne miasto wydzielone, którego Komisja nie przewidziała w swoim wykazie, a którego oryginalna nazwa wygląda następująco: 重庆, zapiszemy jako Chongqing, mimo że w języku polskim przeczytamy je bardziej jak czhung–ćhing.
Należy jednak pamiętać, że nie tylko egzotyczne języki Azji, posługujące się znakami, podlegać będą zasadzie transliteracji. Na taką potrzebę natrafimy także w przypadku języków używających cyrylicy.
Dla przykładu, w przypadku języka bułgarskiego powinniśmy kierować się oficjalnym systemem bułgarskim z 2006 roku i popularny cel turystyczny, w języku bułgarskim noszący nazwę Бургас, zapisać jako Burgas.
Wspomniano już jednak, że istnieją dwa inne sposoby poradzenia sobie z transliteracją nazwy, a mianowicie – można kierować się zasadami transliteracji funkcjonującymi w państwie, z którego nazwa pochodzi, lub zdecydować się na zapis zastosowany w dokumentach osoby, której dane tłumaczenie dotyczy. Jeśli, wybierając dowolną drogę, natkniemy się na przypadek szczególnie trudny, zaleca się kontakt z Komisją.
Podsumowanie – Jak tłumaczyć nazwy zagranicznych miejscowości?
Podsumowując – jeśli tłumaczymy nazwy zagranicznych miejscowości, musimy postępować zgodnie ze schematem określonym przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
Po pierwsze, zaglądamy do wykazu przygotowanego przez Komisję. Jeśli znajdziemy w nim interesującą nas nazwę, bez wahania się nią posługujemy. Gdy danej nazwy nie ma, ale jest identyczna jak w języku obcym, również możemy ją wpisać. Jeśli nazwy nie ma i nie jest identyczna, podajemy ją w formie oryginalnej, z zachowaniem oryginalnej pisowni.
W przypadku, gdy nazwy i nie ma i pochodzi ona z języka zapisywanego alfabetem niełacińskim, transliterujemy tę nazwę zgodnie z:
- zasadami podanymi przez Komisję;
- zasadami obowiązującymi w danym kraju;
- lub wersją widniejącą w dokumentach klienta tłumacza przysięgłego.
Pozdrawiam gorąco!
Maciej Wróblewski – tłumacz przysięgły języka angielskiego – MIW Marszałkowska
